MUZIEKtheater

IJ-Salon
(2007)

Muziekgebouw aan ’t IJ

IJ-Salon 10 maart 2007 – Shocking News

Programma

Voices of Angels (1996) – Brett Dean
7 variaties over het duet “Bei Männer, welche Liebe fühlen – Ludwig van Beethoven
Memo voor viool en cassetterecorder – Michel van der Aa
Strijkkwintet in Es gr.t. – W.A. Mozart
Brieven van W.A. Mozart en gedichten van Ernst Jandl

Brett Dean, altviool
Pieter Wispelwey, cello
Lauretta Bloomer, piano
Chaim Levano, Carel Alphenaar, sprekers
Carel Alphenaar, tekst en regie
Theo Veldema, zaalontwerp

Maaike Aarts, Ursula Schoch, Monica Grosman, viool
Michael Gieler, Eva Smit, Jeroen Quint, Emi Ohi-Resnick, altviool
Sophie Adam, cello
Rob Dirksen, contrabas

IJ-Salon 22 september 2007 – Born to be Wild

Programma

Paul Friedrich Frick – Ya Está! (2004)
Beethoven Binnenste Buiten
Die Grosse Fuge in Bes gr.t. op 133 – Ludwig van Beethoven
Strijkkwintet in G gr.t. op 111 – Ludwig van Beethoven

Frederieke Saeijs, viool
Winfried Rager, klarinet
Oliver McCall, piano
Chaim Levano, sprekers
Carel Alphenaar, tekst en regie
Theo Veldema, zaalontwerp
Maaike Aarts, Arndt Auhagen en Eke van Spiegel, viool
Edith van Moergastel, Jeroen Quint en Vincent Peters, altviool
Sophie Adam en Fred Edelen, cello
Kersten McCall, fluit
Gustavo Gimeno – slagwerk

(foto: Emelie Schäfer)

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Nationaal Museumweekend
(2006)

Chaim Levano, musicus, performer en laatste der dadaïsten, is gast in een programma waarin de Ebony Band het scheppingsverhaal onder één noemer brengt met tragikomische relatieproblemen. De coloratuursopraan Elena Vink is zijn tegenspeelster in een mini-operaatje van Ernst Toch, Egon und Emilie. ‘Swing en zoetzure dissonanten’ worden ook beloofd in Milhauds La création du monde en in pianowerk uit de roaring twenties van Stephan Wolpe, geïnstrumenteerd door Geert van Keulen.

de Volkskrant
6 april 2006

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Koninklijk Concertgebouworkest (Schulhoff, Ullmann, Sjostakovitsj)
(2005)

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Hirngespinste
(2002)

Sa. 30.11.02, 20.00 Uhr
So. 01.12.02, 20.00 Uhr

Theater im Pumpenhaus
Gartenstr. 123

“Hirngespinste” ist eine Koproduktion mit dem theater rampe stuttgart und
Art Bureau München in Koproduktion mit dem Theater Zum Westlichen
Stadthirschen Berlin, dem Niederösterreichischen Donaufestival Krems, dem
Theater im Pumpenhaus Münster und MA-KE Münster, gefördert vom
Hauptstadtkulturfonds Berlin, der Stadt Münster und dem Fonds voor de
Podiumskunsten Amsterdam

HIRNGESPINSTE
von J. Bernlef / Chaim Levano
ein Stück für Schauspieler und Popband

deutsche Erstaufführung (anschliessend Berlin, Stuttgart, Wien)

Der Verlust der Erinnerung ist wie der der Sprache eine Form des Sterbens.
Auf seine besondere Art nähert sich der niederländische Regisseur Chaim Levano in seiner Bearbeitung des vielfach ausgezeichneten Romans von J. Bernlef dem Thema Alzheimer, eine Krankheit, an der in Deutschland schon jetzt mehr als 1,5 Millionen Menschen leiden.
Hirngespinste ist die tragische Geschichte einer schnellen Demenz, die Vera und Martin, seit einem halben Jahrhundert ein Paar, einander fremd werden läßt.
Gefangen in ihren verschiedenen Wahrnehmungen, müssen beide erleben, wie immer mehr Details aus Martins Erinnerung verschwinden, Zusammenhänge sich auflösen und er sein Bewußtsein für Zeit verliert. Staunend durchlebt Martin die Bruchstücke seiner Vergangenheit und Gegenwart, steht das Kind neben dem Mann, der verliebte junge Mann neben dem Geschäftsmann in ihm.
Vera versucht, hin und her gerissen, ihre Rolle zu finden: Mutter? Krankenschwester? Spielgefährtin? Ehefrau? Soll sie ihn seinen Gang gehen lassen oder ihn beaufsichtigen?
Manchmal steht Martin am Klavier und sucht die Musik, in seinem Kopf, in den Noten, in seinen Händen, in den Tasten, oder er versucht zu ergründen, was ihm denn all die lachenden Gesichter auf den Photos sagen wollen.

Regie: Chaim Levano
Schauspiel: Petra Weimer, Frank Albrecht, Robert Atzlinger, Peter Hartmann-Müller, Johannes Herrschmann, Popband
Musikalische Leitung: Mini Schulz
Bühne: Stephan Bruckmeier
Kostüme: Claudia Flasche

http://www.bruckmeier.info/html/buehne/hirngesp.html

Eine Produktion des theater rampe stuttgart und Art Bureau München in Koproduktion mit dem Theater Zum Westlichen Stadthirschen Berlin, dem Niederösterreichischen Donaufestival Krems, dem Theater im Pumpenhaus Münster, MA·KE (MS), gefördert vom Hauptstadtkulturfonds Berlin, von der Senatsverwaltung für Wissenschaft, Forschung und Kultur Berlin, der Stadt Münster, dem Fonds voor de Museumskunsten Amsterdam und der Botschaft des Königreichs der Niederlande.

Hirngespinste

von J. Bernlef, Piper Verlag, München 1989
dramatisierte Fassung von Chaim Levano (NL)

J. Bernlef, Pseudonym von Hendrik Jan Marsman, geb.1937 (NL),
Bernlefs Werk umfaßt Gedichte, Erzählungen, Romane, Essays, Dramen und Übersetzungen.

Zum Inhalt:

In J. Bernlefs berühmten Roman Hirngespinste entgleitet der Hauptperson Martin Klein allmählich der Zugriff auf die Wirklichkeit. Sind es anfangs Details, die aus seiner Erinnerung verschwinden, so werden es später ganze Stücke der Vergangenheit und Gegenwart. Er verliert sein Bewußtsein der Zeit und sieht sich als Kind wieder. Hirngespinste ist die tragische Geschichte einer schnellen Demenz, durch die ein älteres Ehepaar sich fremd wird.
Auf einer abstrakteren Ebene handelt Hirngespinste vom Vergessen bzw. von der engen Beziehung zwischen Erinnerung und Leben. Der Verlust der Erinnerung führt schrittweise zum Verlust der Persönlichkeit. Ebenso wie der Verlust der Sprache, ist der der Erinnerung eine Form des Sterbens. In Hirngespinste zeigt Bernlef die menschliche Illusion, Wirklichkeit in den Griff zu bekommen: Jeder erfährt nur seine eigene Realität und lebt von seinen eigenen Hirngespinsten.
Chaim Levanos Bearbeitung von Bernlefs Roman offenbart anhand von vier Beobachtungsweisen das Phänomen der Zerbröckelung des menschlichen Geistes.
In der Theaterbearbeitung wird die Romanfigur Martin in vier Personen aufgesplittet.
Martin 1:
Bei ihm findet der geistige Veränderungsprozess statt und er erfährt ihn bewußt.
Martin 2:
Er erfährt denselben Prozeß aus einen anderen Zeiterfahrung und aus einem gewissen Abstand heraus. Manchmal fließen die Erlebnisse von Martin 1 und Martin 2 ineinander.
Martin 3:
Er ist es, der den auftretenden Veränderungsprozeß in den Köpfen von Martin 1 und Martin 2 wahrnimmt, zusammenfaßt und interpretiert. Seine Art zu denken basiert auf der Art von Fragen, wie der Philosoph Wittgenstein sie entwirft, nämlich: auf welche Weise nimmt der Mensch Erscheinungen und Geschehnisse wahr und welche Worte muß er aus seinem Sprachbestand wählen, um die Erscheinungen so präzis und richtig wie möglich zu beschreiben und zu benennen.
Martin 4:
Er übersetzt den Text von Martin 3 in die für die meisten Menschen unverständliche Gebärdensprache. Damit wirft er auf neue Weise die Frage auf, was ist Sprache und was macht Sprache begreifbar und was für ein Etwas wird in der Sprache umgesetzt?
Vera:
Martins Frau hat eine Anzahl Dialoge mit Martin 1. In ihren Telefongesprächen hält sie Kontakt zur Außenwelt und dadurch wird sie auch die verbindende Figur im Stück. Sie hat telefonischen Kontakt… Mit wem eigentlich? Mit Freund, Freundin oder Ratgeber – oder zwingt sie sich selbst Informationen an eine Außenwelt zu geben, die keine einzige Antwort gibt?

Regie:
Chaim Levano (1928) (NL) gilt heute als einer der führenden Köpfe der holländischen avantgardistischen Theaterszene. Er trug entscheidend zu dem guten internationalen Ruf bei, den das neue Theater aus Holland genießt.
Ursprünglich Musiker, bedeutet Theater für ihn eine unlösbare Verbindung von Sprache, Bewegung, Raum und Bild, nicht nur im Theater, sondern auch in Form von seinen räumlichen Installationen.
Für die Großinstallation ‘Schauen III’ (in Zusammenarbeit mit Rijksmuseum und KLM-Fuggeselschaft) vor dem Eingang des Rijksmuseums, erhielt er den Savitzki-Preis ‘Der theatralischen Raum 1993′. Für die Bearbeitung von Beckett’s ‘Company’ für das Beckett-Festival in Den Haag, erhielt er 1996 in München den Philip Morris Kunstpreis.
Dem Publikum ist er seit dem großen Erfolg der Anti-Oper ‘Sieg über die Sonne’ von Chlebnikov und Krutchonek, der deutsch-englischen Bearbeitung von ‘Italiener’ von Gertrude Stein und weiteren Gastspielen bekannt. Ferner wurden u.a. Bearbeitungen von ‘Hirngespinste’, ‘Wie Rotkäppchen erzählt und gefressen wird’, und ‘eine Stunde Aufenthalt mit Anna Blume’ mit großem Erfolg gespielt.
Der Einladung zum Festival der Regionen in Österreich folgend, gab er 1997 seiner Idee ‘Alltägliche Augenblicke’ Form und Gestalt: eine über ganz Bad Ischl verteilte Landschaft von 25 Video-Monitoren. Während 1998’99 wurde das Raumprojekt ‘Fantastische Nummern’ in öffentlichen Gebäuden und Instituten in verschiedenen Ländern gezeigt.
In 1999 wurde in Amsterdam und Bonn im Rahmen des festival kunst. nrw.nl, die Choreografie ‘Kehrseiten’ aufgeführt. Im selben Jahr fand auch ‘Schauen II’ in Amsterdam statt und in Linz und München kreierte er eine Raum-Installation ‘Drinnen und Draussen’. Das letzte Raum- Projekt ‘LauschPlätze’ kann man während der Expo 2000 in Hannover betrachten und belauschen.

http://www.muenster.de/~make/hirngespinste.htm

Poesie des Wahns

“Hirngespinste” als deutsche Erstaufführung in der Rampe

Eines Morgens schaut Martin verwundert in den Spiegel: Wer ist dieser alte Mann? Trifft auf dem Flur seine Frau und fragt: Wer sind Sie? Die Klavierlehrerin? Plötzlich haben sich die Dinge in Martins Kopf verändert, haben ihre Plätze getauscht, sodass er sie nicht wiederfindet. Er starrt die Zeiger der Uhr an und kann die Zeit nicht ablesen, er sitzt am Klavier und sinniert über die weißen und schwarzen Stäbe. Orientierungslos irrt Martin durch seine Hirnbahnen, kramt, sucht, verliert sich – “Was habe ich gerade gesagt?” Was ist mit seinem Kopf los? Diagnose Alzheimer. Eine schleichende Demenz, die das Gedächtnis auslöscht, die Orientierung in Raum und Zeit zerstört.

“Hirngespinste” nennt sich ein Roman von J. Bernlef, dem Pseudonym des holländischen Autors Hendrik Jan Marsman. Der Regisseur Chaim Levano, ebenfalls Holländer, hat den Text für die Bühne umgearbeitet und nun am Stuttgarter Theater Rampe inszeniert. Der sukzessive Verlust des Denkvermögens zum einen, und zugleich der Verlust der Identität. Auge, Haut, Gesichtsausdruck mögen gleich geblieben sein, wer aber ist Martin? Der Mensch, den Vera vor vielen Jahren geheiratet hat? Der infantile Greis? Der Mann, der regrediert? Der plötzlich geil und zotig ist? Die Identität des dementen Menschen verändert sich, verwischt, zerfällt.

Chaim Levano hat die Figur des Martin auf vier Darsteller verteilt, die die unterschiedlichen Erscheinungsformen des Wahns vorführen. Peter Hartmann-Müller ist der reale Martin, so, wie er der Ehefrau begegnet. Wirr, dann wieder versucht er seine Fehlleistungen zu verbergen. Johannes Herrschmann versteigt sich in die philosophische Dimension der Sprache, die Martin zunehmend abhanden kommt. “Gehört das jetzt zur Einbildung oder zur Wirklichkeit?”, fragt er sich. Oder “wie verhält sich eine weiße Rose zu einer roten Rose?” Ihm ist das Selbstverständnis für Sprache verloren gegangen, er erstellt Zusammenhänge jenseits der gängigen Ratio.

Die Aufsplitterung in verschiedene Figuren ist ein kluger Kunstgriff. Stephan Bruckmeier hat Spiegel und Gazewände auf die Bühne gestellt, die wie die bildgewordene Innenwelt Martins zu lesen sind: Hier verschwindet Reales hinter Schleiern, taucht ab, dort meint Martin Reales zu erkennen, was doch nur Wahn, nur Zerr- oder Spiegelbild ist. Frank Albrecht übersetzt die Worte des räsonierenden Martins in Gebärdensprache, die fast schon choreografierte Bewegung ist. Und dazwischen Robert Atzlinger, der unterschiedlichen Phasen des Seins darstellt.

Levano inszeniert dieses Zusammentreffen der vier Männer elegant und mit großer Musikalität, sie begegnen sich, verlieren sich in aberwitzigen Gesprächen, gehen auseinander, während Vera (Petra Weimar) von der Entwicklung der Krankheit und den Fehlleistungen berichtet. Eine kunstvolle Inszenierung, die den Schrecken der Krankheit aufzeigt, ohne sentimental oder kitschig zu sein, und dem Thema Krankheit sogar literarische Kraft abgewinnen kann.

Die wahnhaften und fantasierten Bilder Martins grenzen an Poesie. “Es wurde fetter Bratenduft hereingetragen”, sagt er, oder “ich rieche einen Gedächtnisduft, einen Erinnerungsduft.” Es hätte Levano ein fast genialer Abend gelingen können, wenn er sich auf diese literarische Wirkung beschränkt und nicht eine Band engagiert hätte, die das subtile Spiel mit lauten, elektronischen Klängen zwischen Rock und Punk verdrängt. Jeannine Tanudjaja singt mit schneidender Stimme platte Phrasen wie “Was geschieht mit mir?”. Eine unnütze Wiederholung dessen, was die Schauspieler so viel klüger auszudrücken wissen, die Atmosphäre zerstörend. Es liegt sicher auch an diesen groben Zäsuren, dass der Abend Längen aufweist.

Aber auch eine fortschreitende Krankheit allein garantiert noch keine dramaturgische Entwicklung. Die vier Martins versteigen sich immer mehr in ihren Kosmos, doch Levano findet keine Steigerung des Geschehens und keinen Schlusspunkt, sodass der Abend abrupt endet, ehe die harte Realität sichtbar würde. Levano führt nicht nur vor, dass das kranke Denken poetische Qualität besitzen kann, sondern dass es auch eine immanente Logik besitze – eine geschönte Betrachtung, die bestenfalls eine Ahnung geben kann, wie grausam und nüchtern es ist, wenn das Gehirn allmählich zerstört wird.

Vorstellungen vom 19. bis 23. November

Stuttgarter Zeitung
vom 19.11.2002

Wo ist die Welt geblieben?

THEATER RAMPE Verfall eines Alzheimer-Kranken: “Hirngespinste” in der Regie von Chaim Levano gastiert im Saalbau Neukölln

Einer der führenden Köpfe der holländischen avantgardistischen Theaterszene kommt endlich wieder nach Berlin. Der 64-jährige Chaim Levano hat sich seit etwa zehn Jahren mit Inszenierungen von Texten von Gertrude Stein, Daniil Charms, Samuel Beckett oder Alexander Vvedenski auch in Deutschland einen Namen gemacht. Im Saalbau Neukölln zeigt Levano nun seine eigene Dramatisierung des 1986 erschienenen Romans “Hirngespinste”, in dem der holländische Autor J. Bernlef den allmählichen geistigen Verfall eines Alzheimer-Kranken beschreibt. Mit Chaim Levano sprach Kirstin Borchert vom Stuttgarter theater rampe, an dem die Inszenierung entstand:
Was war deine Motivation, dein Ansatz, den Roman “Hirngespinste” von J. Bernlef zu dramatisieren?
“Ich war und bin immer interessiert an allerlei Abweichungen von Sprache und Sprachbenützung. Ich habe mich viel mit Kurt Schwitters beschäftigt, mit Gertrude Stein, mit Gerhard Rühm, also Leuten, für die Sprache nicht bloß ein Werkzeug war, sondern ein Problem, ein Gegenüber mit einem Eigenleben. An dem Roman von Bernlef interessierte mich, wie die Sprache als Medium des Erinnerns für die Hauptperson plötzlich ungreifbar wird, ihr immer weniger zur Verfügung steht. Was bedeutet die Erinnerung oder der Verlust von Erinnerung, das Vergessen für die Persönlichkeit Martins, der Hauptfigur des Romans und auch des Stückes? Alzheimer geht ja zusammen mit anderen äußerlichen Erscheinungsformen. Man hat keinen Kontakt mehr, scheint es, zu den anderen. Man hat die eigene Frau vergessen – Martin erkennt seine Frau nicht mehr. Das ist etwas Anderes, als wenn ich vergessen habe, dass ich 20 Jahre vorher ein Geldstück verloren habe. Was macht denn eigentlich die Persönlichkeit eines Menschen aus? Ist keine Persönlichkeit mehr vorhanden, weil man die Dinge nicht benennen kann, weil man seine Kinder nicht erkennt, weil man einfache Handlungsabläufe nicht mehr absolvieren kann? Und ist das dann immer noch dieser Mensch? Steckt da Martin drin in diesem Körper, der auch schon nicht mehr kommunizieren kann in der Endphase? Eine ganz wesentliche Erfahrung von Martin ist sein Weltverlust. Er sagt in dem Stück: “Ich bin allein. Wo ist die Welt geblieben?” Auch ohne dass man Alzheimer hat oder ohne dass man krank ist, kann jedermann sagen: “Ich bin allein.” Wo ist denn die Welt geblieben? Was ist dann die Welt für jemanden? Ist das der Straßenverkehr? Oder sind das meine Gedanken im Kopf? Die Frage kann man überhaupt stellen, ob und wie man die Welt eigentlich im Griff hat. Bisher hat man die Welt nicht im Griff. Es passieren einfach Dinge, die man nicht im Griff hat. Die Frage ist, ob und wie man die Welt im Griff hat: “Hirngespinste”.”

DEUTSCHE ERSTAUFFÜHRUNG Hirngespinste von J. Bernlef und Chaim Levano
Regie: Chaim Levano
Musikalische Leitung: Mini Schulz
Bühne: Stephan Bruckmeier
Kostüme: Claudia Flasche

Mit Petra M. Weimer, Frank Albrecht, Robert Atzlinger, Peter Hartmann-Müller, Johannes Herrschmann und der Popband “Die Hirngespinste”.

Eine Produktion des theater rampe stuttgart und Art Bureau München in Koproduktion mit dem Theater Zum Westlichen Stadthirschen Berlin, dem Niederösterreichischen Donaufestival Krems, dem Theater im Pumpenhaus Münster und MA-KE Münster.

PREMIERE am 5. Dezember
Weitere Vorstellungen: 7. & 10. – 14. Dezember, 20 Uhr sowie 8. & 15. Dezember, 16 Uhr. im Saalbau Neukölln, Großer Saal, Karl-Marx-Str. 141, 12403 Berlin (U 7 Karl-Marx-Straße)
Kartentelefon: (030) 68 09 37 79
http://www.saalbau-neukoelln.de

Berliner Zeitung
29/11/2002

Alzheimer-Krankheit als Thema im Theater
Auführung “Hirngespinste” in Berlin

(04.12.2002)
Im Saalbau Neukölln in Berlin wird im Dezember das Stück “Hirngespinste” aufgeführt, das sich mit der Alzheimer-Krankheit auseinandersetzt.

J. Bernlef / Chaim Levano:
Hirngespinste (Deutsche Erstaufführung)

Regie: Chaim Levano, Musikalische Leitung: Mini Schulz
Bühne: Stephan Bruckmeier, Kostüme: Claudia Flasche

Mit Petra M. Weimer, Frank Albrecht, Robert Atzlinger, Peter Hartmann-Müller, Johannes Herrschmann und der Popband “Die Hirngespinste”

Eine Produktion des theater rampe stuttgart und Art Bureau München in Koproduktion mit dem Theater Zum Westlichen Stadthirschen Berlin, dem Niederösterreichischen Donaufestival Krems, dem Theater im Pumpenhaus Münster und MA-KE Münster, gefördert vom Hauptstadtkulturfonds Berlin, von der Senatsverwaltung für Wissenschaft, Forschung und Kultur Berlin, der Stadt Münster, dem Fonds voor de Podiumskunsten Amsterdam und der Botschaft des Königreichs der Niederlande.

Berliner Premiere: 5. Dezember 2002, 20 Uhr

Weitere Vorstellungen:
6., 7., 10., 11., 12., 13., 14. Dezember, 20 Uhr
8. und 15. Dezember, 16 Uhr

im Saalbau Neukölln, Großer Saal, Karl-Marx-Str. 141,
12403 Berlin (U 7 Karl-Marx-Straße)
Kartentel.: 6809 3779. Eintritt: 12 Euro, erm. 9 Euro

Das Stück ist bereits in Stuttgart aufgeführt worden; die Stuttgarter Zeitung schrieb dazu:

Chaim Levano inszenierte J. Bernlefs Roman

Chaim Levano übertrug und inszenierte J. Bernlefs Roman für das Stuttgarter Theater Rampe. In seinem berühmten Text schildert der holländische Autor, der in Wirklichkeit Hendrik Jan Marsman heißt, wie die Hauptfigur Martin Klein zunehmend den Verlust seiner Persönlichkeit verkraften muss. Es beginnt mit dem Verlust der Erinnerungen, dann fehlt ihm die Zeitwahrnehmung. Schließlich lebt er in seiner eigenen Realität und von seinen Hirngespinsten.

Regisseur Levano – einer der herausragendsten Vertreter der avantgardistischen holländischen Theaterszene – teilte die Figur Martin Klein in vier Personen auf – und symbolisiert somit die Zerbröckelung des Geistes. Die Aufführung wird von einer Live-Musikband begleitet. Sie bildet einen wichtigen Kontrapunkt zur Sprache.

Quelle: Michael Mans

http://pflegen-online.de/nachrichten/aktuelles/alzheimer-krankheit-hirngespinste-berlin.htm

Verhängnisvoller Persönlichkeitsverlust
In dem Roman von J. Bernlef “Hirngespinste”, den Chaim Levano für die Bühne bearbeitet hat, entgleitet der Hauptperson Martin Klein allmählich der Zugriff auf die Wirklichkeit. Anfangs verschwinden Details aus seiner Erinnerung, später immer größere Teile seiner Vergangenheit und der Gegenwart. Immer mehr verliert er sein Bewusstsein für die Zeit und findet sich als Kind wieder. Dem Verlust der Erinnerung folgt der Verlust der Persönlichkeit. “Hirngespinste”, eine Aufführung des Stuttgarter theaters rampe, ist die Geschichte einer fortschreitenden Demenz, durch die sich ein Ehepaar fremd wird. Sa 20/So 16 Uhr, Saalbau Neukölln, Karl-Marx-Str. 141, – 68 09 37 79.

Berliner Zeitung
2002 » 07. Dezember

http://www.berlinonline.de/berliner-zeitung/archiv/.bin/dump.fcgi/2002/1207/none/0323/index.html

Fremde Worte

THEATER

Familien- oder Urlaubsfotos betrachtet Martin Klein plötzlich nur mehr als Pappstücke, auf denen fremde Gesichter zu sehen sind. Weiße Flecken in der Erinnerungslandschaft. Mit seiner Adaptation von J. Bernlefs Roman Hirngespinste zeichnet der Regisseur Chaim Levano die Stadien einer fortschreitenden Demenz nach. Die Spaltung der Persönlichkeit, die mit Alzheimer einhergeht, setzt Levano geschickt um: Vier Schauspieler teilen sich die Rolle des Martin Klein und stellen die Manifestationen eines schwindenden Ich-Bewusstseins dar. Mal ist Martin wieder Kind und versteckt sich unterm Schreibtisch seines Vaters. Dann erscheint er als Geschäftsmann, der sich anschickt, eine Konferenz zu organisieren.
Besonders leidet seine Frau Vera (Petra M. Weimer) unter Martins schleichender Veränderung. Die Versuche, ihren Mann zu sich selbst zurückzuführen, scheitern immer häufiger. Die Einbrüche von Erinnerungsfetzen in seine verzweifelten Konzentrationsübungen sind musikalisch umgesetzt durch die Popband „Hirngespinste“. Wild toben die Musiker über die Bühne und stellen Martins Welt auf den Kopf.
Hauptsächlich aber ist es für Levano die Sprache, die die Persönlichkeit konstituiert: „Das Aussprechen eines Wortes ist wie das Anschlagen einer Taste auf dem Vorstellungsklavier“. Geht die Sprache verloren, löst sich das Ich auf: Die Martins verstricken sich in Konversationen à la Ionesco, die Worte scheinen den Bezug zur Realität verloren zu haben. Die „Hirngespinste“ (bis 15. Dezember, Saalbau Neukölln) sind beunruhigend und zugleich komisch. Nach dieser Aufführung mag sich so mancher Zuschauer angstvoll vergewissern, ob er sein eigenes Spiegelbild noch erkennt.

von Tilla Fuchs
Der Tagesspiegel
10.12.2002

http://www.tagesspiegel.de/kultur/fremde-worte/371548.html

Berliner Theaterspaziergänge

Immer auf der Suche nach Neuem – das gehört bekanntlich zur Lust des Kritikers, der im Grunde lieber ein Lober sein möchte. Wie nehmen unsere Künstler auf den Brettern oder Podien die Welt wahr, wie setzen sie sich mit den Problemen unserer Zeit auseinander? Neugierig wie immer machte ich mich auf den Weg zum Zentrum dieser Stadt und fand schon auf dem Wege, am Pfefferberg in der Schönhauser Allee, das Theater Stolitschny. Das ist russisch und heißt »hauptstädtisch«. Auch ein Wodka heißt so. Man spielte eine Adaption des Dostojewski-Romans »Der Idiot«. Der wird oft auf Bühnen gebracht und erweist sich immer als schwierig. Eben erst unterzog ich das vielstündige Castorf-Projekt in der Volksbühne einer kritischen Betrachtung (Ossietzky 23/02). Aber Castorf ist selbst im Irrtum groß. Fast möchte man ihm Abbitte leisten, wenn man sich nun diesen kleinkarierten Irrtum ansieht. Da wird herumgehopst, mit Rubelscheinen geworfen, gebrüllt, schlecht gesungen, schlecht musiziert, ob auf Klampfe oder Klavier, der szenische Raum ist ein einziges Elend, und das hier vermittelte Weltbild ist ranzig, riecht nach Müll und Verwesung – auf den Textresten eines großen Romans der Weltliteratur. Der Regisseur Tomas Makaras ist Litauer, die Schauspieler kommen aus Polen, Rußland, der Ukraine, Deutsche sind auch dabei. Hauptstädtisch ist gar nichts. Herausgekommen ist eine Readers-Digest-Fassung für GI’s oder Halbanalphabeten. Nur fort von hier.
Doch die Freie Szene war oft Wegbereiter des Zeittheaters. Also in die Karl-Marx-Strasse Neukölln, in den Saalbau, wo schon manches Wesentliche zu sehen war. Jetzt gab man »Hirngespinste« nach einem Roman von Bernlef in der Regie des Niederländers Chaim Levano. Als ob’s von Dada wäre, dachte ich anfangs, da war es noch ein wenig lustig. Es gab Denkansätze, die auf den Sprachphilosophen Wittgenstein zurückgehen könnten. Sollte die Geschichte von Alzheimer-Demenz dazu gut sein, die Krankheit der Gesellschaft darzustellen? Vergeblicher Versuch. Schon gar mit solchen Mitteln. Sprachspiele endeten in Gebrabbel, Geschrei, geistiger Hilflosigkeit. Die Idee des Ganzen reichte allenfalls für 20 oder 30 Minuten. Der Rest von mehr als einer Stunde ging ins Aus. Genug der Freien Szene, auf zu den Staatsbühnen.

Im Maxim Gorki Theater kam ein Mythos auf die Bühne: Gertrude Stein und ihr Stück »Doctor Faustus Light the Lights«, inszeniert von Michael Simon. Was nur mögen sich Regisseur und Theaterteam dabei gedacht haben? Wollten sie ein Denkmal stürzen? Genau so sah es aus. Die Stein – von sich selber und von andern zum Mythos stilisiert – wurde berühmt erstens durch ihren Satz oder auch Vers »a rose is a rose is a rose is a rose«, seit 1913 unter der Patina allmählich rostig geworden, zweitens durch ihre der Gefährtin Alice B. Toklas diktierte »Autobiographie«, die ich vor 40 Jahren mit Lust gelesen hatte (wie traurig nun das Wiederlesen: ein Tratschbuch, in dem sie mit Apollinaire, Braque, Cocteau, Hemingway, Matisse, Picasso sowie ihren Kunstsammlungen kokettiert), drittens durch einige andere, meist feministisch orientierte Bücher wie »The Making of Americans« sowie unserm Faustus-Stück. Nun muß man feststellen, daß diese Kaiserin nackt ist. Wie simpel ist dieses Faust-Stück gestrickt! Der Faust ist ein Lichterfinder wie Edison und als Stück entteufelt, ohne Konflikte, ohne Dialektik, eine Faust-Parodie, eine Kabarett-Nummer. Ich hätte mir gewünscht, daß es wie Kabarett gespielt wird. Hildebrandt als komisch-satirischer Faust – das wäre noch gegangen. Stattdessen stolziert alles schwergewichtig daher mit riesiger Technik, und die Schauspieler dozieren wie Weltenrichter. Am Mißverhältnis von stofflichem Nichts und gewaltigem Aufwand geht es zugrunde. In der Tat: ein Denkmalsturz. Ein Mythos ist zerstört.

Ach, wo kann der Kritiker denn nun mal loben, sich begeistern? Doch, es gibt mal wieder etwas: Georg Kreislers »Adam Schaf hat Angst oder Das Lied vom Ende«. Uraufgeführt am Schiffbauerdamm. Es nennt sich Musical und ist eine Folge von Liedern und Songs mit zwischengestreuten Regiebemerkungen. Was Filmregisseur Schroeter daran getan hat, ist schwer auszumachen, seine Boxer-Einlagen sind ziemlich überflüssig. Der Abend lebt von den meist brillanten Texten, von der Musik (Leitung und Arrangements Thomas Dörschel) und von zwei Schauspielern. Steffi Kühnert als Adelheid ist eigentlich nur eine Stichwortgeberin, doch jeder Auftritt ist eine Nummer. Es gibt eben keine kleinen und großen Rollen, nur kleine und große Schauspieler. Herz wie Kopf ist der überragende Tim Fischer. Der zarte Mann mit starker, gut durchgebildeter Stimme, die so leise sein kann, der Spieler mit hochtrainiertem Körper und eigenem Gestus, der Komödiant mit tragischem Sinne und hohem Geist – da kann Kreisler, der sich von der Bühne verabschiedet hat, zufrieden sein. Köstlich die Szene als Frau. Da gab es zu lachen – so traurig der Rückzug des Autors ins Schweigen ist, die Klage über Vergeblichkeit und Sinnverlust des Liedermachens. Die meist bissig-kritischen Lieder wurden und werden gesungen, sie sind da. Das macht Mut – dennoch. Wie sagt Kreisler selbst im gut gemachten Programmheft: »Es ist nichts als ein grausamer Zeitvertreib bis zum Sieg der gerechten Sache durch andere Mittel. / … / Wir warten darauf, daß unsere letzten Lieder eines Tages die ersten sind.«

von Jochanan Trilse-Finkelstein
Erschienen in Ossietzky 1/2003

http://www.sopos.org/aufsaetze/3e2d833c16068/1.phtml

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Taaldag 1994

Taaldag 1994: Taal en muziek

Taal op Muziek was dit jaar het centrale thema van de zogenaamde taaldag, georganiseerd door het NRC Handelsblad in het Academiegebouw van de Universiteit Utrecht op 4 juni 1994. De lezingen die op deze dag gehouden zijn, vertegenwoordigden een rijk scala aan variatie in het hanteren en kijken naar taal die op muziek is gezet.

Taal en Muziek zijn twee zelfstandige grootheden. Een combinatie van beide wordt problematisch. Wie was er eerst? Welke van de twee is belangrijker? Deze twee vragen roepen een hele reeks van mogelijke antwoorden op, want het is òf de componist òf de tekstschrijver die zich zal moeten aanpassen als het om een lied of een opera gaat. Literatuur is een zelfstandige kunstvorm waarin de platte tekst centraal staat. De belangrijkste middelen zijn daarbij de woordkeuze, de zinsbouw, de ondertekst, het ritme van een zin enzovoort. Ook in de pers staat de tekst centraal, al valt over dit laatste te twisten; het beeld (foto’s en dergelijke) overstemt vaak de inhoud van een tekst. Het beeld werkt in onze tijd sneller, een nuttige functie in deze tijd met veel gehaaste mensen.. Bloemrijk taalgebruik op affiches, in kranten en tijdschriften komt op de tweede plaats doordat een beeld indringender werkt. Als beeld al de kracht heeft om tekst te overstemmen hoe zit het dan met muziek? Enerzijds wordt tekst vaak ondergeschikt gemaakt aan de muziek. Het maakt dan niet uit wat voor tekst er op staat. Zo kent iedereen wel een melodie waarvan de tekst niet is blijven hangen. Het omgekeerde komt natuurlijk ook voor, maar meestal roept een bepaalde woordvolgorde de muzikale omlijsting al snel op. Anderzijds kan niemand ontkennen dat taal een eigen esthetische kant heeft en dus ook als zodanig behandeld moet worden, ook in de muziek. Carel Alphenaar hield een lezing over de Nederlandse taal als zangtaal. Hoewel hij zelf een andere mening was toegedaan, had hij de ervaring dat veel musici niet enthousiast zijn over de schoonheid van de Nederlandse taal als zangtaal. Nederlandse componisten vinden het moeilijker om op een Nederlandse tekst een lied te schrijven dan op een buitenlandse. Ook sommige zangers vinden het lastig om in de eigen taal te zingen. Waarschijnlijk is het belangrijk om twee dingen uit elkaar te halen: taal en tekst. Het zingen in de eigen taal levert geen tekstmoeilijkheden op maar wel taalproblemen. Alphenaar haalde Judith Mok aan, die Nederlands als spreektaal erg achter in de mond spreekt, maar bij zingen de woorden voor in de mond moet vormen en daarbij een zekere gene tegenkomt. De eigen taal staat kennelijk te dichtbij, waardoor de betekenis van de woorden belangrijker wordt en storend kan werken voor de zanger.

Louis Andriessen legde uit dat hij tekst (meestal geen Nederlandse) gebruikt als een zelfstandige muzikale bouwsteen waarbij de specifieke inhoud van de tekst van belang is voor het ontstaan van een compositie. Dit verbaasde mij enigszins, want de gezongen tekst in bij voorbeeld “De staat” op tekst van Plato is niet of nauwelijks te verstaan. De klanken van de gezongen woorden zijn echter wel zeer belangrijk voor de kleuring van akkoorden en het karakter van een melodische lijn. Dus niet zozeer de tekst zelf die op dat moment klinkt is belangrijk, maar de tekst als geheel is van belang voor de compositie. De idee voor een compositie krijgt een duidelijke vorm door het onderwerp, de strekking of de moraal van het verhaal. De verstaanbaarheid van de tekst is daarbij van ondergeschikt belang.

Theo Loevendie vertegenwoordigde in zijn tweegesprek met Elmar Schönberger een geheel andere mening. Op het moment is de componist bezig met de afronding van zijn opera “Esmee” op Duitse en Nederlandse tekst van Jan Blokker, die volgend jaar op het Holland Festival te horen zal zijn (de première is in Berlijn). Deze opera gaat over de verzetsstrijdster Esmee in Wereldoorlog II, die een relatie krijgt met een Duitse officier. Aan het einde van de opera wordt ze vermoord. De daders zijn tot op heden onbekend. Beide groepen, zowel de Nazi’s als het verzet wantrouwde deze vrouw om haar dubbelrol die zij in haar privéleven en wellicht ook daarbuiten bekleedde. Loevendie gebruikt voor zijn personages de authentieke taal, dus zowel het Duits als het Nederlands. Loevendie stelde dat taal een specifiek soort muziek oproept. Het Duits wordt anders getoonzet dan bij voorbeeld het Italiaans omdat beide talen in hun karakter al zo verschillend zijn. Daarnaast moet een tekst al dan niet in sleutelwoorden verstaanbaar blijven. De klank van die sleutelwoorden en de zangtekst in het algemeen zijn telkens punt van discussie tussen de componist en de tekstschrijver. Bepaalde woorden hebben consequenties voor de toonzetting. Bij voorbeeld woorden met een ij of een au zijn in hoge ligging moeilijk te verstaan om dat dit zangtechnisch lastige klinkers zijn. Naast verstaanbaarheid van tekst en klankschoonheid is het thema nog verder uit te werken. Er wordt ook hele rare muziek geschreven bij hoogstaande literatuur en ‘belachelijke’ teksten klinken op verheven muziek. Muziek kan een diepzinnige tekst een ironische ondertoon geven. De noten kunnen als een soort ondertekst fungeren, zodat taal en muziek elkaar aanvullen. Carel Alphenaar hield over de aanvulling van taal op muziek en andersom een bijzonder duidelijk relaas, waarbij de Nederlandse taal als zangtekst centraal stond. Hij haalde er nog een derde niet onbelangrijk aspect bij: de uitvoerende(n). Aan de hand van “Ik voel me zo verdomd alleen” van Danny de Munck liet hij horen dat een knullige tekst en een knullige toonzetting door het talent van de uitvoerende boven het knullige uitgetild kan worden. Dus ook de specifieke innerlijke taal van een uitvoerend musicus ofwel de interpretatie is een belangrijk gegeven bij de discussie over taal en muziek. Andriessen stelt bij voorbeeld specifieke eisen aan de zangers, ze moeten zonder vibrato zingen. Op deze manier ondervang je gedeeltelijk een ‘verkeerde’ interpretatie. Vibrato legt een heel duidelijk stempel op een tekst en ook op de muziek, er worden namelijk niet bedoelde klanken geuit.

In de discussie over talen, wat muziek natuurlijk ook is, zijn op de Taaldag een aantal opvallende punten duidelijk naar voren gekomen. Taal in samenspraak met muziek is onderhevig aan de interpretatie van de componist en de uitvoerende musici. Hieruit vloeit voort dat je taal kan opvatten als klank of als verduidelijking van datgene wat er gebeurt of als alibi om een lied of een aria te schrijven. Kortom over dit onderwerp kan men nog veel meer lezingen organiseren.

NoPapers Keuze-magazine
Katja Brooijmans

Taaldag 1994 georganiseerd door het NRC Handelsblad op 4 juni 1994 in het Academiegebouw van de Universiteit Utrecht.
Gehoord: Opening van de taaldag door Max van Rooy
Carel Alphenaar “Het Nederlands als zangtaal, op straat, op het toneel en in de kerk”
Louis Andriessen spreekt over de verhouding tussen libretto en muziek in zijn opera’s “De staat”, “Mausoleum”, “De tijd”, De materie” en “M for man, music and Mozart”.
Theo Loevendie en Elmer Schönberger praten met elkaar over Loevendie’s nieuwe opera “Esmee”.

Verder op het programma:
Martin van Amerongen “Een libretto kan niet ordinair genoeg zijn”
Maarten ’t Hart “Ik heb de Heiland, de hoop der vromen, in mijn begerige armen genomen – over de paradox van onbenullige teksten op mooie muziek, aan de hand van voorbeelden uit de Cantates van Bach”
Chaim Levano treedt op met klankpoëzie van Kurt Schwitters en anderen.
Sabine Lichtenstein “Hoe noten kunnen spreken – over hoe muziek informatie kan verschaffen”.
Paul van Nevel “De tekstbenadering van de prima en de seconda prattica – over de strijd om de hegemonie tussen taal en muziek in de tijd van Monteverdi”.
Annie M.G. Schmidt en Harry Bannink praten met Carel Alphenaar over de formule van hun samenwerking.
Master class door Udo Rainemann.

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Mozart wordt Vrijmetselaar
(1991)

Introductie

De inwijding van Mozart tot de Vrijmetselarij vond oorspronkelijk plaats op 14 december 1784 in Wenen in de vrijmetselaarsloge “De Ware Eendracht”. Door het initiatief van de WASSEN NEUS van Chaim Levano is het mogelijk om getuige te zijn en kennis te nemen van de wereld van de Vrijmetselarij. Tijdens Mozart’s inwijding komen er allerlei teksten, ceremoniën en symbolen aan de orde. De meeste van deze inwijdingsceremoniën worden heden ten dage nog steeds door de Vrijmetselarij beoefend.

De Donkere Kamer
In De Donkere Kamer, die geheel in het zwart is uitgevoerd, staat een tafel met een stoel, die eveneens in het zwart bekleed is. Op de tafel bevinden zich een brandende kaars, een opengeslagen bijbel, een doodskop, een dolk, een koord en een glas water. Alleen Mozart bevindt zich in deze Donkere Kamer, terwijl hij zich voorbereidt op de komende inwijding. Van tijd tot tijd zal zijn solitaire verblijf worden verstoord door de plotselinge verschijning van de ‘Verschrikkelijke Broeder’ die elke keer op een indringende manier Mozart vraagt of hij wel zeker is van zijn voornemen om straks lid te worden van de broederschap van de Vrijmetselarij, ondanks alle beproevingen die hem – volgens de regels van de inwijding – te wachten staan. Elke keer antwoordt Mozart daarop met een ‘Ja, dat wil ik.’ Na geruime tijd wordt Mozart door de ‘Verschrikkelijke Broeder’ opgehaald en geblinddoekt naar de loge gebracht waar de uiteindelijke inwijding met alle ceremoniën en rituelen zal plaatsvinden.

De Loge
In De Loge zullen vanzelfsprekend de Grootmeester, de twee Opzichters, de Wachthebbende Broeder, de Verschrikkelijke Broeder, de Secretaris, de Redenaar, de Begeleider, de Ceremoniemeester, en de laatste ingewijde Broeder Vrijmetselaar, hun verschillende functies naar behoren vervullen. Zij worden hierin bijgestaan door een‘Vrijmetselaarskoor’. In de versie van de WASSEN NEUS van Chaim Levano worden de Vrijmetselaars – alleen mannen konden lid zijn – als tegendraads element tegenover vier vrouwen van het strijkkwartet ‘EURIDICE’ geplaatst, die o.a. vrijmetselaarsmuziek ten gehore zullen brengen. In de Vrijmetselarij vindt men veel ideeën terug van de Verlichting. Mozart’s ’Freimaurermusik’ en zijn opera ‘Die Zauberflöte’ zijn rechtstreeks geïnspireerd door typische Vrijmetselarij-opvattingen zoals: Het geloof in de hoge waarde van de mens. Een geestelijke bevrijding, waardoor de mens zich ontworstelt aan angst en beklemming die worden veroorzaakt door vooroordelen en dogma’s. De overtuiging om vrij en zonder onderscheid naar geloof en ras, kleur of politieke overtuiging te mogen leven, overeenkomstig de beginselen van het eigen geweten.

Pers

Altijd kiest Chaim Levano de excentrieke en vernieuwende kanten van het theater. En het is daarom niet verbazingwekkend dat er na de eerste serie voorstellingen in De Balie al snel een tweede serie moest volgen van De inwijding van Mozart tot de Vrijmetselarij.
Tijdens de voortgang van de rituelen en ceremonies in deze inwijding, kan het publiek er getuige van zijn dat in de versie van Chaim Levano, hij als tegendraads element – omdat alleen mannen lid konden zijn – juist de vier vrouwen van het uitstekende strijkkwartet ‘EURIDICE’ had geplaatst. Terwijl Mozart geheel alleen verblijft in De Donkere Kamer, die uitsluitend door één brandende kaars wordt belicht, hoort het eveneens aanwezige publiek plotseling door de gesloten deuren heen, het begin van Mozart’s magistrale dissonanten kwartet. Door dit alles ontstaat er een ongewoon soort dramatische spanning, die enkele minuten later tot een climax leidt. Want dan betreedt opnieuw de ‘Verschrikkelijke Broeder’ De Donkere Kamer. Mozart wordt door hem geblinddoekt en wordt, tijdens de prachtig klinkende muziek van de onzichtbare musiciennes, door de corridor heen naar de overkant geleid waar De Loge zich bevindt. Dan blijkt dat niet alleen de corridor, maar ook De Loge wordt verlicht door een zee van kaarsen. Al met al betekent deze tocht een ongewone ervaring. Eenmaal aangekomen in De Loge wordt Mozart’s bovenlijf ontbloot en hem een degen aangereikt die hij met de punt op de linkerzijde van zijn ontblote borst moet plaatsen. Na een – onder geleide en met waarschuwingen volbrachte – ‘reis’ met allerlei onverwachte te doorstane proeven door de ruimte gemaakt te hebben waarbij de degen teruggetrokken wordt, volgt er een ‘vuurproef’. Tijdens deze tweede ‘reis’ van Mozart wordt er eerst door zijn begeleiders een waarschuwing geuit waarna direct daarna een fel spetterend vuur vlakbij Mozart ontstaat om hem opnieuw op de proef te stellen. Tijdens deze en meerdere ‘reizen’ van Mozart wordt hij ook muzikaal begeleid door enkele musicerende begeleidsters van het ‘EURIDICE’ kwartet. Het is trouwens frappant dat tijdens deze ongewone en uiterst boeiende ‘voorstelling’ enkele luide protesten uit het publiek klonken.

Wouter van Dieren
AD/Haagse Courant

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

OBERIOE
(1990)

OBERIOE

Met Vvedenski en Zabolotski vormde Charms de harde kern van een groep die OBERIOE heette en die opereerde tussen 1926 en 1930. Deze naam is een samentrekking van: vereniging van reële kunst-ismen. OBERIOE wierp zich op als verdediger van een experimentele kunst die haaks stond op het van officiële zijde gepropageerde realisme. Het einde van OBERIOE viel samen met de introductie van het socialistisch-realisme als norm voor elke schrijver die in de Sovjet-Unie zijn werk gedrukt wilde zien.

Stichting de Wassen Neus van Chaim Levano
m.m.v. Carel Alphenaar presenteert:

A RUSSIAN CONVENTION ON THE THEME OF OBERIU

‘s ochtends vanaf 11:00 uur tot maandagnacht 12 februari 4:00 uur
in theater Bellevue, Leidsekade 21, Amsterdam

Een Russische bijeenkomst over het Russische absurdisme en OBERIOE, dat een absurdistische meervoudig vertakte kunstbeweging was, welke door het Stalinbewind een vernietigd -isme was in de late 20er jaren in Leningrad.

PROGRAMMA

1. Nog vast te stellen opeenvolging
2. Het koor ‘Roodfront’ op de trappen van het theater
3. Ontvangst met koffie/thee en Russische zoetigheden
4. Michael Mejlach uit Moskou: ‘Wat is OBERIOE’
5. Eerste opvoering van ‘Elizaveta Bam’ van Charms: normaal-absurd
6. Tweede opvoering van ‘Elizaveta Bam’, deze keer onderbroken met pistoolschoten door iedere aanwezige, die iets over de opvoering (b.v. de inhoud of de regie) wil weten. Ook zal A. Bachterev, de laatste der Oberioeten, die als eerste ‘Elizaveta Bam’ in Leningrad regisseerde, de trekker van het pistool overhalen
7. Muzikale buffetten (borsjt, Russisch ei, salades, wodka, brood, boter), onder muzikale begeleiding van ‘de Kinderen van Luitenant Schmidt’ uit Odessa
8. Over Charms: introductie door de deskundige B. Glotzer uit Moskou
9. Over de relatie tussen het Russisch en westers absurdisme: I. Mejlach uit Leningrad
10. Reading van twee korte stukken van Vvedenski (uit ‘Een bepaald aantal gesprekken’)
11. Discussies en argumenten pro en contra
12. Muzikale buffetten ‘Ad Fundum’ (Russische pasteitjes, wodka, toast met kaviaar en andere zakoeski)
13. Muziek, dans, wodka

WODKA IS TOEGESTAAN MAAR NIET VERBODEN

Tolk: Olja Tielkes
3 muzikanten
1 koor
5 acteurs/actrices
3 ceremoniemeesters
1 vertaalster
1 ministerie
1 sponsor
3 Russische kinderen met Charms-teksten
1 theater

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Where The Cross Is Made
(1990)

Where The Cross Is Made
scheepsopera gebaseerd op de gelijknamige eenakter uit 1918 van Eugene Gladstone O´Neill
i.o.v. Stichting Azart
compositie: Klaas ten Holt
libretto: Carel Alphenaar
regie: Carel Alphenaar, Chaim Levano
instrumenten: clarinet, trumpet, trombone, 3 perc., electr. guitar, 2 violins, viola, cello, double bass, soprano, 2 tenors, bass and small male choir
dirigent: Rutger van Leyden
opvoeringen: Almere, Lelystad, Terschelling (Oerol), Zaandam, Amsterdam, IJmuiden, Rotterdam, Scheveningen, Bremerhaven
tijdsduur: ca. 50 minuten (niet uitgegeven)

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

dada?
(1989)

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Master Class
(1987)

Pers

Radboud Engbersen
Leids Dagblad

decorontwerp Judith Lansink

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Faust’s Licht
(1986)

For Fake’s Sake

van

Chaim Levano

presenteert:

GERTRUDE STEIN’s
‘DOCTOR FAUSTUS LIGHTS the LIGHTS’

Muziektheater gebaseerd op
Gertrude Stein’s opera ‘Doctor Faustus Lichterloh’

Guus Janssen: Ik heb nooit gedacht dat ik nog eens een opera zou schrijven. Op een goed moment, ik denk in 1986, werd ik gebeld door Chaim Levano, die een voorstelling ging maken van een door Friso (Haverkamp) bewerkte tekst van Gertrude Stein. Ik zette meteen al mijn stekels op, was een en al onwil. Maar het heeft wel tot de kameropera Faust’s Licht geleid. En ik heb het werk met veel plezier gemaakt.
Het was een grote ontdekking om plotseling met een tekst geconfronteerd te worden. Dat wil zeggen: een tekst die geschikt was. Ik had nooit geschikte teksten gevonden voor liederen. Vaak waren ze te goed, ik bedoel: te af. Dat is het mooie van Friso’s tekst: dat die zoveel ruimte laat.

De Gids (Jaargang 157)

Faust’s Licht van Gertrude Stein bewerkt door Friso Haverkamp

Toneelgroep Baal
Regie: Friso Haverkamp
Productie: Tom Diderich
Choreografie: Patrice Kennedy
Kostuums: Leonie Polak
Decorontwerp: Gidius Noordman
Lichtontwerp: Gidius Noordman
Muziek: Guus Janssen

Uitvoering muziek: Esther Apituley, David Prins, Tjamke Roelofs, Rena Scholtens

Uitvoerenden: Chaim Levano, Hidde Maas, Marie-Christine de Both, Rob Fruithof, Jannie Pranger

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Hersenschimmen
(1986)

Introductie

HERSENSCHIMMEN van CHAIM LEVANO en vrij naar de gelijknamige roman van J. Bernlef

De ingrijpende bewerking door Chaim Levano van Bernlef’s roman ‘Hersenschimmen’ met dramaturgische begeleiding door Carel Alphenaar, beschrijft de afbrokkeling van de menselijke geest. Daartoe is de hoofdfiguur Maarten Klein uit het boek opgesplitst in vier personen:

Martin 1: bij hem vindt het geestelijke veranderingsproces plaats en soms ervaart hij dat bewust.
Martin 2: maakt hetzelfde proces door, maar vanuit een ander en afstandelijker tijdsbeleving.
Martin 3: de filosoof Wittgenstein die zich afvraagt: “Op welke wijze kan men verschijnselen zo precies mogelijk beschrijven?”
Martin 4: vertaalt de uitspraken van Wittgenstein in de – voor de meesten van ons onbegrijpelijke – gebarentaal en stelt daarmee opnieuw de vraag: “Wat is taal en wat wordt eigenlijk in en met taal tot uitdrukking gebracht?”

Vera, de vrouw van Maarten, onderhoudt met haar voortdurende telefoongesprekken contact met de buitenwereld. Spreekt ze met een vriendin, vriend of raadgever?

De vitale popmuziek die live gespeeld wordt, onderbreekt voortdurend de gesproken tekst. De muziek vertegenwoordigt het dionysische tegenover het apollinische van de taal.

Pers

‘Hersenschimmen’ van Chaim Levano met dramaturgische medewerking van Carel Alphenaar is een klankgedicht waarin alles verschuift; het is een uit een partituur ontstane uitvoering met als uitgangspunt de gelijknamige roman van J. Bernlef. De stem stemt niet meer overeen met de klank, taal heeft niets meer met afspraken te maken, de stem is niet meer de verlenging van het verstand. Wanneer taal haar verstandelijkheid verliest, moet Chaim Levano gedacht hebben, dan bestaat de mogelijkheid dat zij hinkelt, dat zij uit het lood schiet. In de voorstelling is de taal zichtbaar seniel. Vier mannen – ze heten alle Martin – bewegen zich in een gigantisch doorzichtige ruimte, voorzien van beweegbare spiegels. Met zijn vieren vertegenwoordigen ze een spraakverwarring en ze zijn – zonder touwen – met elkaar verbonden, zoals uiteindelijk breedvoerigheid aan stilte gebonden is.
De eerste twee Martins laten een doorblik zien in de slijtageprocessen van het taalgebruik, de betekenissen raken verloren, ze weten niet meer wat ze zeggen en ze worden tot slot ronddwalende blinden in een soort choreografie die zichzelf oplost.
De derde Martin is een commentator, hij spreekt in een soort terzijde. Hij probeert datgene wat met mensen kan gebeuren tot filosofie te verheffen: de veelzijdigheid van de taal tegenover het nietszeggende, het zelfvertrouwen tegenover de hulpeloosheid.
De vierde Martin is zijn schaduw: hij vertaalt in de gebarentaal, hij is de domme August, hij is mimiek.
De vrouw Vera vormt letterlijk het telefoongesprek met de buitenwereld. De vier musici scheuren met hun onbegrijpelijke muziek voortdurend gaten in de vierhoeksverhouding. Voor mij is het fascinerende van deze opvoering dat die achter en beneden en in de golfslag van de woorden voortdurend emoties, begrip en herkenbaarheid probeert te voeden. Waar komt dat uit elkaar vallen vandaan? Zoals bij door elkaar gegooide puzzelstukjes men zich met kleine stukjes gevoel tevreden moet stellen. In het schitterende toneelbeeld kantelen de spiegels, wankelen de spelers, struikelt de taal, het gevoel echter is kaalgeschoren.

Loek Zonneveld
de Volkskrant

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

The Dutch Black & White Minstrel Show
(1985)

The Dutch Black & White Minstrel Show van Jacques Klöters

Stichting Beeldenstorm
Regie: Haye van der Heyden
Productie: Gerard Cornelisse
Choreografie: Robert de Jonker
Kostuums: Verena Vos
Uitvoering muziek: Milly Scott

Uitvoerenden: Carel Alphenaar, Esther Apituley, Erik Brey, Jacques Klöters, Saskia Laroo, Chaim Levano, Hub Mathijsen, Hugo Naessens, Eddie Nieuwenhuijse, Leonore Pameijer, Sabeth Pieterson, Haye van der Heyden, Carel Alphenaar

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Nietzsche en de muziek
(1985)

Introductie

NIETZSCHE EN DE MUZIEK

(een dubbelproject van Chaim Levano voor radio en het Holland Festival)

Een tegelijk theatrale en muzikale mixage van en over composities van Nietzsche, waarvan verschillende ook zullen worden uitgevoerd. Daarbij hoort ook Nietzsche’s eigen commentaar waarvan hij muziek als een onontbeerlijk deel van zijn leven beschouwde:

“Muziek verschaft mij sensaties, als nog nooit ervaren. Het is alsof ik in een natuurlijk element zou baden. Het leven zonder muziek is gewoon een vergissing, een dwaasheid, een ballingschap. Sinds mijn negende jaar voel ik me het meest tot muziek aangetrokken. In de gelukkige toestand waarin ik toen verkeerde, waarin men de grenzen van zijn talenten nog niet kent en men gelooft dat alles wat men wil ook bereikbaar is, schreef ik ontelbare composities en verkreeg daarmee een meer dan amateuristische kennis van de muziektheorie.”

Chaim Levano heeft zich hoofdzakelijk geconcentreerd op de jonge Nietzsche, dat betekent tot zijn 29e levensjaar (1873). Omstreeks deze tijd componeerde hij zijn laatste pianocompositie ‘Hymne aan de vriendschap’ en werd zijn belangrijk filosofisch werk ‘Die Geburt der Tragödie aus dem Geiste der Musik’ gepubliceerd. Van zijn gedachten en theorieën over muziek in zijn composities – allemaal nog vóór de voorstudies van zijn ‘Die Geburt der Tragödie aus dem Geiste der Musik’ – is niets te merken met uitzondering van de reeds genoemde ‘Hymne aan de vriendschap’.
De geest van Nietzsche’s muziek doet sterk denken aan de muziek van zijn tijd: Schumanneske liederen en brokstukken van zijn andere composities verwijzen naar Chopin en Liszt. En toch treft men in zijn composities typische Nietzsche-achtige trekken aan.
Voor zijn dood in 1900 begon er al literatuur over Nietzsche te verschijnen die tot heden toe groeit en groeit.

Pers

Persreactie van Leo Samama
Het Parool

… en in de 19e eeuw had de muziek immers een belangrijke plaats in de opvoeding van de gegoede burgerman. En dan niet het tegenwoordige gefröbel op de talrijke muziekscholen. In de tijd van Nietzsche bestond er een gedegen onderricht in harmonie, contrapunt en notatie. Nietzsche dacht en voelde in klanken. De muziek die hij meestal ongeneerd en impulsief opschreef legde zijn karakter en diepste emoties onbarmhartig bloot. In zijn literair-filosofisch oeuvre komt muziek steeds weer ter sprake. Hij spreekt over Beethoven, Schumann, Wagner, over oude en nieuwe muziek en over zijn eigen muziek. Zijn composities zijn vaak tegenstrijdig, verbrokkeld en impulsief opgezet. Dit alles komt in ‘Nietzsche en de Muziek’ op boeiende wijze naar voren. Als geïllustreerde lezing en concert is dit programma van Chaim Levano ook voorbeeldig.

De samenstelling van teksten, over Nietzsche en teksten van Nietzsche zelf en zijn muziek, is buitgengewoon informatief en – voor wie het Duits machtig is – zeer leerzaam.
Wat Nietzsche tussen ongeveer 1855 en 1873 aan muziek heeft geschreven geeft onverbloemd aan dat hij zuiver dacht in tonen klinkende emoties. Daarin was hij nu eenmaal een oprecht kind van zijn tijd. Hij dacht veel minder in tastbare instrumentale klanken. Die lijken het meest op afwisselende Beethoven-achtige of op heldhaftige Hongaarse gloed en op Chopin/Liszt/Schumann-achtige sentimenten te berusten. Zijn liederen zijn tot slot het beste gelukt en laten ook horen dat Nietzsche vaak originele muzikale invallen had. Daarin vormt het ‘Fragment an Sich’ – dat eeuwig kan worden herhaald en dat mede daardoor vele malen bedwelmender is dan Satie’s jaren later geschreven ‘Vexations’ – een prachtig voorbeeld.
Als geïllustreerde lezing en concert is dit programma dankzij Chaim Levano voorbeeldig tot klinken gebracht.

Marjes Benoist of Stanley Hoogland – piano
Charles van Tassel – bariton
Karel Boeschoten of Josje ter Haar – viool
Chaim Levano – commentator

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

De Overwinning op de Zon
(1984)

Introductie

Hoewel dit stuk uit 1913 een zeer avant-gardistisch werk is, werd het na de première nauwelijks uitgevoerd. Chaim Levano maakte voor de ‘De Overwinning op de Zon’ een geheel nieuwe tekstbewerking (proloog van Chlebnikov/Levano en het libretto van Kroetsjonych). Het libretto is geen ‘muziektekst’ in de traditionele zin, maar bestaat uit associatief, beeldend taalgebruik en uit taalklanken. Koppelingen tussen taalklanken en de muziek, gecomponeerd door Huub Kerstens, met de niet gezongen maar gesproken tekst, leveren een nieuwe vorm van opera op. Bovendien heeft Levano de vrijheid genomen om niet alleen klankteksten, maar ook een geheel nieuwe rol toe te voegen nl. die van de banjoïst die als een geïnteresseerde en commentariërende gebeurtenisontvanger, elke keer weer vanonder het decor opduikt, om met langgerekte klanken en lettergrepen de handelende personages op een speciale manier te imiteren. Deze ‘protestopera’ of ‘anti-opera’ laat zich nauwelijks vergelijken met het gangbare muziekdrama. Deze vorm van ‘totaaltheater’ gaat over verandering, over het verwerpen van het verouderde en het zoeken naar nieuwe vormen. De zon is het centrale licht, de kracht van al het levende die van bovenaf regeert, als de alleenheerser van onze tijd, als wie weet van wat… De associaties die de titel oproept zijn bijna onuitputtelijk: er is geen logisch schema, geen psychologisch volgbare ontwikkeling.

Pers

‘Uitstekende, waarlijk duizelingwekkende productie’ (Süddeutsche Zeitung)

‘Aanpak Levano ontketent enorme poëtische kracht’ (de Volkskrant)

‘Boeiende opera spot met alle tradities’

‘Futuristische nonsens in een overdonderend decor’

Vrienden van het Holland Festival kennen Chaim Levano als waarschijnlijk de meest eigenzinnige kunstenaar van zijn land. Daarom is het niet zo verrassend dat deze ‘De Overwinning op de Zon’ zo indrukwekkend geslaagd is. Een nauwelijks anderhalf uur durend virtuoos scenische farce met een diepere betekenis, ‘stimmig’ in tempo en timing van spraak, muziek, beweging en licht, en provocerend in de verdediging van dadaïstische nonsens, m.a.w. een frontale aanval op de “verstandigheid” binnen de maatschappij die alleen maar een totale communicatieafval produceert.

In het stuk treden geen personen op, maar belichamingen van menselijke eigenschappen, zoals b.v. ‘iemand met slechte bedoelingen’, ‘de lafaard’, ‘de opmerkzame arbeider’. De muziek (Huub Kerstens) voor deze opera bestaat uit een klankdecor van losse tonen en uit hun versmeltingen met klinkers en medeklinkers van gesproken en gezongen tekst. De opera als een soort gespeelde klank-tekst partituur. Behalve spraak en muziek hebben ook de bewegingen (Daniël Niemann) een essentiële betekenis, want elke persoon beschikt over zijn eigen bewegingspatroon dat past bij de bewuste rol.

Het toneelbeeld (Fleur den Uyl, die ook de mooie kostuums ontwierp) bestaat uit een schuine en gigantisch grote metalen toren, waar men van hoog boven tot in de diepte onder de vloer kan lopen (en omgekeerd). Men kan dit geheel als een metafysische metalen wenteltrap ervaren, als een symbool van een verticale vergeefse uitwegmogelijkheid. Wanneer op het einde van de eerste akte de zon, als bron van het bestaande leven, overwonnen en gevangen wordt genomen, dan breken tegelijkertijd op een gewelddadige en bedreigende wijze en gecombineerd met exploderende elektronische muziekklanken allerlei metalen bruggen dwars door de zijmuren heen. Onder dit dreigend geweld maken zij uiteindelijk contact met de gigantische stalen toren. Even later duiken vanuit de ontstane zwarte muurgaten allerlei typologische figuren op, die in en door het zo ontstane duizelingwekkend gevaarte klimmen, rondspringen en heen en weer zwengelen. Er ontstaat een onnatuurlijk soort ‘ballet mécanique’ van mensen, machines, metaal, vlees en bloed: de tijdreiziger, de strijdlustige, de sportman, de doodgraver, de krachtmensen, de kletser, etc. Het koor bestaat uit reptielachtige kruipende wezens, of alleen maar uit hoofden die geheimzinnig vanuit de muren steken.

Op het eind, wanneer de futuristische figuren de oude “normale” mensen overwonnen hebben, zegeviert natuurlijk ook een nieuwe taal: geluidsgedichten, brokstukken uit ritmisch uitgestoten nonsensikale boodschappen – ‘tim timt vubr ra mpif tikf tr vida kbi’… en tot slot de utopie van de/een waanzinnig soort slotzin van de ‘krachtmensen’: ‘Begin goed, alles goed, wat geen einde heeft, de wereld loopt ten einde, maar wij hebben nog.’ Wie maar even kan, moet deze waarlijk duizelingwekkende productie van de Amsterdammers gaan zien.

Wolfgang Schneider
Süddeutsche Zeitung

Chaim Levano en de productieve aantasting van ‘De Overwinning op de Zon’

De dans van de taal

Chaim Levano heeft opnieuw zijn tanden in een vergeten stuk cultuurhistorie gezet. In samenwerking met de Theaterunie kreeg De Overwinning op de Zon uit 1913 niet zozeer een face lift, maar een ingrijpende chirurgische behandeling. Toch is het karakter van deze Russische futuristische opera daarbij onbeschadigd gebleven, en in deze vorm, meer dan, ooit, bestand tegen de tand des tijds.
*
Het is een merkwaardige ervaring een volkomen nieuw theaterstuk te zien dat toch een oude bekende is. Ik was erop voorbereid dat De Overwinning op de Zon iedere logica tart: de opera was hier namelijk een half jaar geleden al te zien, gespeeld door het California Institute of the Arts. Toen ging het om een reconstructie, die in de strijd tegen de weerbarstige materie het onderspit dolf in musical- en tekenfilm-amerikanismen (zie de ‘Groene’ van 21 september 1983). Nu echter gaat het om een bewerking, of, zoals Chaim Levano het formuleert: een “aantasting”.

Het gegeven van de opera is even eenvoudig als de uitwerking ervan verwarrend is: twee krachtmensen besluiten de zon naar beneden te halen en haar in een betonnen doos op te sluiten. Daardoor worden de oude waarden omgekeerd. Een nieuwe wereld, een nieuwe orde treedt aan. Overigens lijkt ook de ‘oude’ wereld van De Overwinning op de Zon evenmin op die van ons als de voorstelling zelf op een klassieke opera.

De ingrijpende taalvernieuwingen die de schrijvers Velimir Chlebnikov en Aleksej Kroetsjonych op deze manier de wereld inslingerden zijn altijd wat in de schaduw gebleven naast het aandeel van de bekende schilder Kazimir Malevitsj, die in 1913 de kostuums en het decor ontwierp. Vandaar dat men jaren lang eigenlijk alleen in kringen van kunsthistorici op de hoogte was van het bestaan ervan.

Van historische scrupules heeft Chaim Levano geen last gehad bij zijn bewerking: overboord met Malevitsj, en ook met de originele muziek van Matjoesjin, die inderdaad wat belegen is. Evenmin is het uitgangspunt, het oorspronkelijke libretto, gespaard: zinnen, rollen zijn geschrapt, nieuwe teksten toegevoegd en zelfs een nieuw personage ingevoerd. Met dat al is niet de letter, maar wel de geest van de futuristen overeind gebleven. Levano heeft ‘De Overwinning op de Zon’ eerder aangepást dan aangetást: aangepast aan een theatergeschiedenis die 70 jaar verder is, en aan zijn eigen voorliefde voor taal als abstracte klank en drager van concepten tegelijkertijd.

Neologisme
Die twee aspecten van de taal spelen op verschillende manieren een rol in de opera. In Chlebnikovs proloog, die eigenlijk helemaal niet zo radicaal is, overheersen neologismen het taalbeeld: de inhoud, het aansporen van het publiek tot oplettendheid en gespannen verwachting, blijft goed te volgen. Levano heeft uiteraard zelf deze rol op zich genomen en het aantal neologismen tot een veelvoud van het oorspronkelijke opgevoerd met tal van eigen vondsten, die overigens niet allemaal even lekker ‘bekken’.

In het eigenlijke libretto, waar Kroetsjonych voor tekende, speelt de taal als betekenis wel een rol, maar die is zo zeer ontdaan van samenhang dat zij niet meer dan voorbijschietende beelden oproept. Op dit niveau heeft Levano heel wat geschrapt en gewijzigd. Niet dat daarmee orde op zaken wordt gesteld: het blijft een hallucinatorische woordenstroom. Maar Levano heeft de tekst, bij monde van zijn spelers, zorgvuldig in de tijd gelay-out. Bovendien worden teksten, woorden, letters op allerlei manieren herhaald. Daarmee wordt de taal tot klank en wordt een logische verbinding tot stand gebracht met het Zaoem, de door Kroetsjonych ontworpen klankspraak, die oorspronkelijk een maar bescheiden plaats innam, maar bij Levano – zoals te verwachten was – veel meer op de voorgrond treedt:

Joe joe joek
joe joe joek
gr gr gr nm nm dr dr rd rd
oe oe oe
k n k n lk m
ba ba ba ba

Losse ledematen
Taal als gestructureerde klank, regels zonder regel, onzin met zin. Basis voor een voorstelling waarin de ritmische dosering van talloze theatertechnieken de spanning voortdurend zachtjes aan het lijntje houdt. In de schitterende vormgeving van Fleur den Uyl staat een grote staketseltoren centraal, die met stereometrische wetten lijkt te spotten. In en om dit bouwsel trekken de personages van deze vervreemde wereld in gestileerde bewegingen aan de toeschouwer voorbij.

Zoals het woord wordt ontbonden in klanken en klinkers worden ledematen losgemaakt van lichamen, verschijnen vanuit het niets. Spraak en licht kaatsen door de ruimte in slow motion en staccato. Fragmenten van reizang en recitatief duiken op in de dans van de taal, die zich afspeelt tegen een achtergrond van kabbelende of plotsklaps knarsende elektronische effecten. Spectaculair is de wisseling tussen de twee bedrijven: de overgang van de oude naar de nieuwe wereld na de overwinning op de zon. De apocalyps breekt los in een onwezenlijke sfeer van blauw, fantasmagorisch licht, die door de Ligeti-achtige klankweefsels sterk doet denken aan 200l: A Space Odyssey, maar zij voltrekt zich uiteindelijk in een doorbraak, die ontleend lijkt aan Polanski’s Repulsion.

Anarchie
Levano heeft de zon werkelijk overwonnen. Hij toont ons een wezensvreemde, maar coherente wereld. Daarbij schuwt hij geen enkel middel. Ontbreken van logica leidt tot anarchie, niet noodzakelijk tot chaos.

Pure chaos was misschien effektief in 1913: het publiek van nu is blasé en heeft tegenstellingen nodig om wanorde werkelijk als schok te ervaren. Juist door het aanbrengen van een zweem van structuur wordt de flagrante heerschappij van het onlogische benadrukt. De herhaling heeft Levano goede diensten bewezen bij het suggereren van die structuur. Een doeltreffend principe, maar soms wat overdone, vooral in het door Levano zelf toegevoegde personage: dat van de banjoïst. Deze heeft geen eigen tekst, maar praat uitsluitend de anderen na, soms tot vervelens toe. Hij lijkt weggelopen uit een poppenkast: een irritante Jan Klaassen die steeds weer uit de coulissen tevoorschijn springt om de veldwachter te pesten.

Aantasting, bewerking? Dergelijke uitgangspunten blijken niet ter zake. Chaim Levano heeft zijn onmiskenbare vingerafdrukken op De Overwinning op de Zon gezet, maar juist daarmee de diepe sporen van de Russische futuristen opnieuw blootgewoeld. Het is dubbel en dwars de moeite waard om deze voorstelling te gaan zien. Van de vele vondsten en grapjes wil ik hier verder niets verklappen.

‘De Overwinning op de Zon’ is te zien in Frascati. Nes 63, Amsterdam tot en met zaterdag 3 maart (niet op zondag). Aanvang: 20.30 uur.

Frits van der Waa
De Groene Amsterdammer (22 februari 1984)

http://fvdwaa.home.xs4all.nl/art/gr014.htm

Colofon

De Overwinning op de Zon

Spelers in volgorde van opkomst

Proloog: Chaim Levano
De krachtmensen: Sander de Heer
Lilian Dool
De banjospeler: Gerard Kuster
Nero en Caligula: Tieke Smit
De tijdreiziger: Rudi van Megen
Iemand met slechte bedoelingen: Maria van Overbeek
De strijdlustige: Gerrat Klieverik
De vijand: Meta Claessen
De sportmensen: Rudi van Megen
Gerrat Klieverik
Klaas ten Holt
De doodgravers: Lilian Dool
Rudi van Megen
Gerrat Klieverik
Klaas ten Holt
De zwetzers: Gerrat Klieverik
Maria van Overbeek
De zonnedragers: Klaas ten Holt
Karin ten Kate
Tieke Smit
Maria Wille
Carina Weve
Meta Claessen
Het bonte oog: Gerard Kuster
De nieuweling: Maria Wille
De vijand: Carina Weve
De voorlezer: Chaim Levano
De vetzak: Tieke Smit
De oudgedienden: Sander de Heer
Karin ten Kate
Een opmerkzame arbeider: Gerrat Klieverik
Maria Wille
Lilian Dool
Een jonge man: Meta Claessen
De sportmensen: Sander de Heer
Lilian Dool
Gerrat Klieverik
Rudi van Megen
Maria van Overbeek
Klaas ten Holt
De piloot: Klaas ten Holt

Proloog: Velimir Chlebnikov, Chaim Levano
Libretto: Aleksej Kroetsjonych
Bewerking: Chaim Levano
Compositie: Huub Kerstens
Bewegingsontwerp: Daniël Niemann
Algemene leiding: Chaim Levano
Decor- en kostuumontwerp: Fleur den Uyl
Productie en techniek: Stichting Theaterunie

Interview technische ploeg de Brakke Grond
Door: Anne-Rose Bantzinger
Zichtlijnen nr. 122 / januari 2009

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Sprechsymphonien dada kaputt
(1984)

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Cabaret Voltaire
(1984)

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Sonate in Urlauten
(1982)

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

De Symphonische Lezing
(1982)

Introductie

DE SYMPHONISCHE LEZING

(bestaande uit 24 speakers, 10 sprekers/acteurs en 1 cellist)

De filosoof Wittgenstein heeft het over de tirannie van de taal: de afspraken betreffende o.a. de betekenissen der woorden zijn zó dwingend, liggen zó onomstotelijk vast, dat iedereen die daar van wil of moet afwijken op velerlei manieren kan worden gestraft, want degene die zich ‘buiten de kooi van de taal plaatst’ wordt een buitenstaander, iemand die niet meer meetelt, niet meer sociaal kan functioneren, met alle gevolgen van dien.
Het ligt in mijn bedoeling om verschillende van de hierboven aangestipte werkingen van de taal d.m.v. allerlei soorten narratieve en non-grammaticale teksten, in allerlei ordeningen, vormen en dynamieken te laten horen.
Ook zullen de 10 deelnemende sprekers verschillende eenvoudige bewegingen maken, soms tegen elkaar, soms met elkaar en dan groeps- of paarsgewijs.
Alle spreekstemmen zullen via een mengpaneel worden ‘opgevangen’ en in nieuwe vormen en samenstellingen worden teruggestuurd naar tientallen speakers die zich in een zichtbare achterwand op het speelvlak bevinden. Uit deze wand zullen van tijd tot tijd tekstcommentaren worden geleverd op de agerende spelers. Een cellist – in een soort doorzichtige kooi gezeten – zal zijn eigen commentaar op het geheel geven.

Pers

De Waarheid
9 februari 1982

De Symphonische Lezing – het misverstand taal getoonzet, van Chaim Levano en Andries Hubers

première 6 februari 1982
De Brakke Grond, Amsterdam

Stichting Theaterunie
Regie: Chaim Levano, Andries Hubers
Productie: Theaterunie
Decorontwerp: Frank Raven
Techniek: Paul Bilars

Uitvoering muziek: Bart van Rosmalen

Uitvoerenden: Maarten Borger, Gijs van Bueren, Jolanda Entius, Bettina Garcia, Julia Henneman, Arthur Japin, Jan van Leeuwen, Maria van Overbeek, Theo Scheen, Jacqueline Sonnen, Meindert Theunisz, Margje Tiemstra, Hans de Vries, José Vijgenboom, Carine Weve

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Nelson-Revue
Berlijn-Amsterdam 1920-1940 Duits-Nederlandse Wisselwerkingen
(1982)

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Canto Ostinato
(1979)

De componist Simeon ten Holt schrijft in de toelichting van de partituur het volgende over het stuk: “De eerste uitvoering van Canto Ostinato vond plaats op 25 april 1979 in de Ruïnekerk te Bergen (NH) en werd gerealiseerd op 3 piano’s en een elektronisch orgel. Uitvoerenden waren Stanley Hoogland, Chaim Levano, Simeon ten Holt (piano) en Andries Hubers (elektronisch orgel). Er zijn andere combinaties mogelijk waarbij toetsinstrumenten aan de orde zijn. Canto kan echter ook als solostuk worden opgevat (tweehandig toetsinstrument), al of niet met elektronische hulpmiddelen. Canto is ontsprongen aan een traditionele bron, is totaal en maakt gebruik van functionele harmonieën die naar hun aard gevoegd zijn volgens de regels van de harmonieleer, de wetten van oorzaak en gevolg (spanning en ontspanning). Hoewel alle onderdelen van Canto, althans in principe en zoals het hoort in een ontwikkelingsstructuur, een vaste plaats hebben in het verloop en niet verwisselbaar zijn zonder de melodische lijn, de logica en de vorm geweld aan te doen, hebben begin en einde als vormbegrenzingen toch geen absolute betekenis. Hoe komt dat? Omdat oorzaak en gevolg, spanning en ontspanning als onafscheidelijke paren van functies als het ware uit elkaar getrokken en verzelfstandigd worden en de doelgerichte voortgang (niet de beweging) in de herhaling tot staan wordt gebracht. Er ontstaan akkoorden of groepen van akkoorden, be(om-)sloten in maten of secties, die losgemaakt van de melodische binding zelfstandigheden worden en een eigen leven gaan leiden. Deze maten of secties (we noemen ze ‘muzikale objecten’) gaan, hoewel ze hun verleden niet vergeten, zich bekeren tot een kettingstructuur. Er wordt daarmee bedoeld dat de relatie tussen de akkoorden, tussen de groepen van akkoorden onderling, omdat die niet meer gericht wordt door een ontwikkeling, op losse schroeven komt te staan. Het is niet meer van zo’n groot belang of zij voor of na elkaar komen te staan. De vrijheid die wordt geschapen, biedt ruimte voor een grotere willekeur. Begin en einde, het voor en na worden ter keuze gesteld. Een belangrijke rol speelt de tijd. Hoewel de meeste maten of secties een herhalingsteken meekrijgen en de uitvoerenden zelf dienen te beslissen over het aantal van de herhalingen, is er in de traditionele zin toch geen sprake van herhaling zonder meer. De herhalingsprocedure heeft hier tot doel een toestand te scheppen waarin het muzikale object zijn zelfstandigheid bevestigt en kan zoeken naar zijn gunstigste positie ten opzichte van het licht en doorzichtig wordt. Tijd wordt de ruimte waarin het muzikale object gaat zweven. Wat er in die ruimte gebeurt, is, omdat het niet voorspelbaar is en afhankelijk van duizend en één factoren, moeilijk te traceren. Datgene wat er genoteerd kan worden, beperkt zich tot een symbool, een pretext voor een activiteit waarvan het doel buiten de omschrijving valt. De componist wijst met datgene wat hij heeft kunnen opschrijven op een grens waarachter niemand, dus hij ook niet, weet wat er is of kan worden. Wat hij doet beperkt zich principieel tot een voorstel, tot een open scenario, tot het oprichten van een platform en… tot een beroep op de instelling van de uitvoerenden. Om de bedoeling van het stuk optimaal tot spreken te brengen en om op ideeën te kunnen komen die in de geest van het stuk liggen, verdient het aanbeveling, ongeacht of men solist of lid van een ensemble is, om zich alle details van de partituur eigen te maken. Opdat bij welke vorm van uitvoering dan ook impliciete en onvoorziene ontwikkelingen tot stand kunnen komen en er bij het opstellen van de regie en het verdelen der taken een maximale speelruimte mogelijk is. Voor de uitvoerenden bestaat een ruime marge aan inbreng. Zij beslissen over de maat van tijd, zowel betrekking hebbend op het detail als op het geheel. Zij beslissen over de al of niet dynamische contrasten. Zij beslissen over de al of niet tegengestelde klankkleurdifferentiaties, of men passages al of niet unisono speelt. Zij beslissen of maten en secties, afhankelijk van de plaats in de partituur, hernomen, gecombineerd etc. zullen worden. Zij beslissen, afhankelijk van de tijdsduur en gezien de fysieke inspanning, of er een aflossysteem zal worden toegepast of dat er een pauze moet worden ingelast. Bij de eerste uitvoering, die ongeveer twee uur in beslag nam, werd bij nr. 88 in de partituur het live-spel door een band overgenomen. Deze band, door één van de leden van het ensemble ingespeeld, verwijlde op de eerste secties (A, B en C) van de hier beginnende tussen-episode. Na ongeveer 25 minuten nam het ensemble het stuk live weer op. Zoals de band aan het begin van de pauze geleidelijk werd ingefadet, zo werd hij dan weer geleidelijk weggedraaid. Omdat de uitvoerenden over deze en tal van andere zaken dienen te beslissen, mag verwacht worden dat de voorbereiding van het stuk, om tot een sluitend systeem van afspraken te komen, wel enige tijd zal vergen. De groei en het uitkristalliseren van een interpretatie vormen een proces. Canto Ostinato heeft geen haast en met het wezen van de zgn. minimal music heeft het gemeen dat er niet over tijdsduur gesproken kan worden. Uitvoeringen hebben meer het aspect van een ritueel dan van een concert. De eerste uitvoering heeft, zoals gezegd, ongeveer twee uur in beslag genomen maar omdat er voor tijdsduur geen richtlijnen bestaan, had het net zo goed korter of langer kunnen zijn. De muziek van Canto wordt gedragen door de in de partituur vetgedrukte (hoofd)partij. Deze is de basis van het muzikale gebeuren. Voor de rechterhand zijn daarnaast twee balken waarop alternatieven (varianten) zijn genoteerd. Voor de linkerhand geldt hetzelfde op één balk. Veronderstellen we even dat het stuk door slechts één executant (bijv. een pianist) wordt uitgevoerd dan kan deze door van de basispartij uit te wijken naar de alternatieven zodoende varianten aanbrengen. Maar nog los van deze alternatieven biedt iedere maat of sectie van de basispartij zelf de mogelijkheid voor wijzigingen: door het verschuiven van accenten, het aanbrengen van dynamische contrasten verandert het karakter van het muzikale profiel. Men wentelt en keert het in de tijdruimte zwevende muzikale ding en zoekt de verschillende posities ten opzichte van het licht. Voorwaarde uiteraard is dat de tijd breed wordt uitgemeten. Door het aanbrengen van dun getekende stokken en waardestrepen worden in de partituur hieromtrent beperkte suggesties gedaan. Het één en ander geldt uiteraard ook bij de uitvoering door meerdere executanten. Er zijn dan, dat spreekt vanzelf, behalve dat basispartij en varianten gecombineerd kunnen worden, nog tal van andere mogelijkheden.”

http://nl.scribd.com/doc/76155261/Ten-Holt-Simeon-Canto-Ostinato-Sheetmusic-Minimal-Music-Only-Piano-Scan

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

De Ui
(1979)

foto’s: Oscar van Alphen

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Humdrum and Hullabaloo
(1977)

Pers

HUMDRUM AND HULLABALOO

HOLLAND FESTIVAL

Solovoorstelling van Chaim Levano

Chaim Levano poogt in zijn 70 minuten durende voorstelling een rode draad aan te brengen met werken van dichters en geluidsfundamentalisten. Deze proberen het functioneren van de taal, de verstaanbaarheid en de communicatie te ironiseren, en Levano toont op een grappige maar indringende wijze de beperktheid daarvan aan. Er zal binnen de programmering van het Holland Festival moeilijk een andere productie aan te wijzen zijn, die in ieder geval wat de titel betreft, zo aansluit bij het centrale thema ‘De menselijke stem’.
Tegen het eind van ‘Humdrum and Hullabaloo’ voert hij de Nederlandse versie uit van ‘Voices from daily life for 8 speakerboxes’. Op een met rood kleed bedekte tafel en tussen twee kandelaars in zet hij met de nodige dramatiek telkens een nieuwe speaker. De geluiden die de boxen voortbrengen verschillen enorm. Eerst hoor je de opgewonden stem die een verslag doet van een voetbalwedstrijd, uit de tweede klinkt een religieus lied, uit weer een ander een schlager; kortom, de verscheidenheid aan geluiden die de ‘geluidsconsument’ wordt aangeboden is overstelpend groot. Onzin? Welnee, we zijn tijdens de dagelijkse gang van zaken ons niet meer bewust van de kakafonie van geluiden die op ons afkomt. Sterker nog, we verdringen het.
Gekleed in een witte jas met een hoog gesloten boord rijgt Levano in een tamelijk hoog tempo de onderdelen van zijn programma aaneen.
Gespeend van humor is ‘Humdrum and Hullabaloo’ niet. Sommige onderdelen zijn op zich erg komisch, bij andere teksten ligt de humor in een kleinigheid besloten. Ga kijken naar deze knappe en bevreemdende wijze waarop hij ons met het gebruik van klank en taal confronteert.

Martin Schouten
de Volkskrant

CHAIM LEVANO’s program for his HOLLAND FESTIVAL’s

HUMDRUM AND HULLABALOO

With his program HUMDRUM AND HULLABALOO, Chaim Levano attempts – on the theme of ‘The Human Voice’ of the Holland Festival – to provide an impression of things that may be achieved with the human voice. To this end he uses texts by:
OTTO BIERSTEKER – (‘Sound poem’) ‘for artificial larynx in 6/4 time, interrupted by the human voice’;
GERHARD RÜHM – ‘Insanity’, ‘Whisper poem’ and ‘Meaning poem’, in which clichés of writing and speech are awarded new meanings extending far beyond the cliché words themselves;
ERNST JANDL – one of the poets who persists in the use of the vowels and consonants as autonomous acoustic phenomena. His ‘Devil’s Fall’ consists partly of the emancipation of the letters making up the word ‘diable’ and ‘devil’;
KURT SCHWITTERS – ‘Three’, a poem consisting of only numbers;
PAUL BRAKES – ‘Just Listen’. Somebody is listening to a record;
CECIL BRIGDALE – ‘Voice from daily life for 5 – 8 speakerboxes’ in a Dutch version shows how those around us, and we ourselves, continuously sacrifice utterances, opinions, slogans and other texts (some including music) on the altar of the sound consumer.

Chaim Levano opens the program with an intoned lecture and concludes with a film that he produced in collaboration with Kees Hin: ‘Various laughter’, in which 60 persons laugh to a text based on the word ‘laughing’ combined with all kinds of prefixes and subfixes and written by V. CHLEBNIKOV.

‘Klanggedicht’, ‘Wahnsinn’, ‘Flüstergedicht’, ‘Sinngedicht’, ‘Teufelsfalle’, ‘Drei’, ‘Gespräch mit der anderen Person’, ‘Allerleilach’.

Paul Axel
Het Parool

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

SHAFFYKONSERT
(1976)

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Kurt Schwitters
(1975)

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Nieder mit der Revolution!
(1975)

IN HET SHAFFY THEATER:

Chaim Levano met een 16-mans uitgebreid Resistentie Orkest

AUFRUF/Schwitters/Levano

en

DIE SONATE IN URLAUTEN/Schwitters

(gelegenheid tot dansen: na afloop opzwepende dansmuziek uit de 30er en 40er jaren door het 16-mans sterke Resistentie Orkest)

De tekst van Schwitters’ ‘Aufruf’ kan men in vijf verschillende lagen verdelen: De eerste bestaat uit reclame-, handels- en sollicitatieuitdrukkingen die men op straat, in trein en tram aantreft. De tweede wordt gevormd door het begrip ‘Abstinent’ (geheelonthouder), een moralistische laag. De derde is die van ‘Die Jungfrau’, waarschijnlijk wordt hiermee een conservatief-nationalistisch blad bedoeld dat kleinburgelijke opinies spuit en tevens het symbool vormt van de Duitse maagd met al haar brave eigenschappen. De vierde bestaat uit het door de andere lagen heen gestrooide relativerende liefdesgedicht ‘An Anna Blume’. De vijfde laag is een politieke. Hier worden voortdurend ironische toespelingen gemaakt op de toenmalige politieke situatie in Duitsland. De retoriek van links en rechts maakt Schwitters bespottelijk door hun leuzen te citeren en met elkaar te combineren. Zo zagen de Duits-nationalisten een groot gevaar in de democratische republiek van Weimar. Zij waren de grote ijveraars voor het herstel van het conservatieve keizerrijk. Dat juist zij bereid zouden zijn gezamenlijk de offers van hun tijd te dragen is een ironische vaststelling van Schwitters, want even later laat hij juist door diezelfde Duits-nationalisten de paradepaardjes van die reactie verheerlijken met de uitroep: “Leve Hindenburg, leve Ludendorff, weg met de reactie”.

De verschillende tekstlagen zullen met o.a. gebruikmaking van vijf microfoons elk een eigen geluidskleur krijgen. Op die tekstlagen zal tussendoor een geluidsband aanvullend commentaar leveren in de vorm van tekst en muziek.

Pers

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Concerts at Logos
(1972)

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Si vous l’aviez compris
(1972)

Si vous l’aviez compris : Proka brengt mime theater Will Spoor 19-23 februari in de zwarte zaal van de akademie

Gent, Proka, Zwarte Zaal, K.A.S.K, Academiestraat 2, 9000 Gent

Het verhaal is opgebouwd rond de Nederlandstalige vertaling van een oud Frans liefdeslied, het gaat hier om een reactie tegen het bestaande theaterklimaat

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

De Suite
(1971)

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

University of Surrey
(1969)

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Gelders Kunst Kontakt
(1966)

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Landdag Vierhouten
(1958)

nieuw israelietisch weekblad
21 februari 1958
11 april 1958
25 april 1958

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Wereldfestival voor jeugd en studenten
(1957)

Het Wereld Jeugd Festival in Moskou

Duizenden kelen scandeerden ‘Mir, mir, mir’

Voor Roel Walraven, voormalig CPN-wethouder in Amsterdam, was het vertrek naar het Wereld Jeugd Festival in Moskou, zomer 1957, onvergetelijk. ‘Stel je voor, een half jaar na de Hongaarse opstand, waarbij we met stenen werden bekogeld, midden in de Koude Oorlog, stonden er meer dan zevenhonderd mensen klaar op het Centraal Station voor de reis naar de Sovjet-Unie. Het werd gewoon omgeroepen: ‘De extra trein naar Moskou staat gereed op het vijfde perron’.’

Dat het ‘gewoon werd omgeroepen,’ zonder hatelijke toevoegingen, daar keken communisten van op. Zij rekenden in de vijandelijke buitenwereld altijd op een veeg uit de pan.
Nog nooit waren er zoveel Nederlanders naar een jeugdfestival gegaan. Het merendeel was communistisch gezind, maar er zaten zoals gebruikelijk andersdenkenden tussen. Renate Rubinstein, een van hen, schatte hun aantal op een stuk of vijftig. De bekendste waren de toneelspeelster Mary Dresselhuys en haar echtgenoot Viruly, de beroemde piloot. Het duo – bijgenaamd Kunst- en Vliegwerk – was de maximumleeftijd van dertig jaar allang te boven, ze gingen dan ook als ‘bijzondere gasten’.

Het Nederlands organisatiecomité stond onder leiding van Peter Boevé. Hij was ongetwijfeld uitverkoren omdat hij geen communist was. In het CPN-georiënteerde blad Jeugd werd hij zelfs geïntroduceerd als lid van de JOVD, de jongerenorganisatie van de VVD. Gezeglijk was Boevé in ieder geval, hij ‘veroordeelde’ na afloop van het festival samen met zijn adjunct, het latere kamerlid Joop Wolff, de artikelen die Rubinstein – anoniem overigens – in Het Parool over het feest had geschreven. Die stukken droegen niet bij ‘tot wederzijds respect en de vreedzame betrekkingen’ tussen het Nederlandse en het Sovjetvolk. Later zouden we de liberaal Bouvé nog tegenkomen in clubjes als de Kommunistische Eenheidsbeweging Nederland en het Albanië-comité.

Net als bij de andere festivals ging het in Moskou om de internationale ontmoeting, veel pleidooien voor vriendschap en vrede, sportwedstrijden en culturele manifestaties, waar soms ook nog wat prijzen aan verbonden waren. Nederland deed aan cultuur in Moskou: Dolf Kruger won een gouden medaille op het onderdeel fotografie, Carel Porcelijn haalde de finale in het blokfluitconcours, Will Spoor ging weg met brons bij pantomime.

Maar de Nederlandse organisatoren maakten merkwaardig genoeg meer ophef van de volksvermaken: Zo werd de illusionist Pietro Nakaro uitgezonden, hier beter bekend als de ‘Februaristaker’ Piet Nak, en stond er een optreden genoteerd van het acrobatiektrio De Osmani’s. Florrie Rodrigo zorgde traditiegetrouw voor een ballet met haar leerlingen, op de piano begeleid door Chaim Levano. Dit keer was het stuk ‘De Nachtwaker’ ingestudeerd, over muzieknoten die uit een orgel verdwenen. Een toelichting: ‘Nadat twee van de muzieknootjes zijn weggelopen, raakt de hele boel in de war. Hieruit blijkt dus dat niemand gemist kan worden en dat men op elkaar moet kunnen steunen en vertrouwen.’

Zonder twijfel speelde het pierement van ‘Baas Bonewit’ een rol in het ballet. Wouter Gortzak heeft levendige herinneringen aan dat draaiorgel: hij zou, samen met Bonewit, zorgen dat het in Moskou terechtkwam maar raakte het onderweg kwijt.

Gortzak: ‘Dat ding ging op de boot naar Riga en zou daarna op de trein naar Moskou worden gezet. Tot Riga was er niets aan de hand. Het geval ging in een vrachtwagen naar het station, en wij er achteraan, in een personenwagen. Riga was toen een gesloten stad waar veel luchtoefeningen werden gehouden. Dus plotseling was daar luchtalarm. Dat was gauw weer voorbij, maar ondertussen was ons orgel wel uit het zicht verdwenen. Het verscheen niet op het station, het had trouwens ook helemaal niet op die trein gekund, die Russen hadden gedacht dat het om een buikorgeltje ging.’ Gortzak stapte toch maar in nadat hij de verzekering had gekregen dat het orgel de volgende dag alsnog op het station van Moskou kon worden opgehaald. Gortzak: ‘Maar natuurlijk kwam er niets. En die orgeldraaier werd steeds nerveuzer. Als hij ’s nachts een vrachtauto hoorde, riep hij hoopvol, op steeds hoger toon, ‘Ja, ja, ja…’ liep dan naar het raam van de hotelkamer om daar weer teleurgesteld ‘nee’ te zuchten.’ Na drie dagen kwam het toch nog goed. Gortzak: ‘Die chauffeur uit Riga wou wel eens naar Moskou, dus had besloten het pierement zelf maar te gaan brengen.’ Baas Bonewit heeft er nog veel succes mee gehad op het Rode Plein, al mocht hij tot zijn teleurstelling niet mansen.

Gortzak denkt bij dat festival vooral aan het overheerlijke eten – ‘We werden echt in de watten gelegd’ – en aan een aardig conflict: ‘Levano had tabak van al dat vredesgedoe, dat ‘Mir, mir, mir’ uit duizenden kelen, en dat zei hij ook. Waarop Piet Nak zo kwaad werd dat hij een vaas pakte om die naar Levano’s hoofd te gooien. Levano bukte, zodat de vaas een van die Osmani’s raakte. De onderman nota bene, dat heeft het optreden van de acrobaten geen goed gedaan.’

Roel Walraven is dat geroep om ‘mir’ evenmin ontgaan. Maar hij twijfelt ook nu nog geen moment aan de oprechtheid. ‘Honderdduizenden mensen juichten ons langs de weg toe, gaven ons kopeken, kleine cadeautjes, ze waren opgetogen. Dat kan niet geregisseerd zijn.’ Dat het festival in ieder geval voor een deel van de Moskovieten een sensatie was, blijkt nog uit een andere bron: In een film van de journalist Constant Meijers over popmuziek in de Sovjet-Unie zegt een muzikant dat het festival een doorbraak betekende: voor het eerst maakten Russen kennis met moderne westerse muziek. Misschien had het enthousiasme van de bevolking ook te maken met een werkelijk gevoelde oorlogsangst, die de regering zeker niet probeerde weg te nemen. Dit waren tenminste vredelievende westerlingen, die een aanmoediging goed konden gebruiken.

Voor de meeste Nederlandse deelnemers was het bezoek aan Moskou een prachtige belevenis, en dat terwijl honderdtwintig van hen nog twee dagen in het ziekenhuis belandden. Het ging om een stevige verkoudheid, maar de Russische artsen wilden geen risico nemen, of wellicht wilde de regering wat al te enthousiast wijzen op de voorbeeldige gezondheidszorg. Maar de eindindrukken waren, althans in het blad Jeugd, positief. Ad Willems was tot zijn eigen verbazing voorgesteld aan de bioloog Lysenko, een tweede had de componist Eissler ontmoet en weer een ander stelde vast dat ‘van die kletspraat over terreur geen woord waar kan zijn’. ‘Dan was de houding van de mensen op straat en in de huizen en ook de verhouding tussen bevolking en politie wel anders geweest.’

Na afloop van het festival werden de deelnemers binnengehaald in een uitverkocht Bellevue. In twintig andere plaatsen werden daarna nog vergaderingen gehouden waarop verslag werd gedaan van het festival, uiteraard in positieve termen. Renate Rubinstein hoorde dan ook niet tot de sprekers. Zij had veel armoede gezien, veel angstige Russen, en had wel onwaarschijnlijk veel microfoons geteld die stiekem gesprekken moesten opnemen. En ze had zich zeer geërgerd aan sommige Nederlandse communisten, die daar steeds weer verklaarden dat het levenspeil van de Nederlandse arbeiders allerbelabberdst was en dat ze wellicht na terugkeer in Nederland zouden worden gearresteerd vanwege hun politieke overtuiging. Maar ze had toch ook een profeet gesproken, een liefhebber van de stem van Doris Day, die vroeg hoe ze eruitzag, want in de bioscoop werden de films met Doris Day niet gedraaid. En hij zei wat treurig: ‘Als ze grootmoeder is zullen we haar films misschien wel te zien krijgen.’ Die man heeft gelijk gekregen.

12 januari 1994

(Een kleine kanttekening bij dit verhaal: In 2004 schreef Frits Hoekstra het boek “In dienst van de BVD.” Daaruit bleek dat de geruchten dat Peter Boevé een collega van hem was bij de Inlichtingendienst juist waren.)

Parool series
Alledaags Communisme 06
© Paul Arnoldussen

http://www.paularnoldussen.nl/comm/06-mir.html

foto: Deelnemersspeldje WJF Moskou 1957

http://www.taxman.nu/wjf1985/music/Moscow%20Nights.wmv.MP3